Zgjerimi i gazit të BE-së në Ballkanin Perëndimor dëmton sigurinë dhe burimet e rinovueshme.

Vitin e kaluar, qeveritë e Ballkanit Perëndimor kanë shpallur një seri gazsjellsash të reja, terminalesh dhe termocentralesh, që supozohet se do ta largojnë rajonin nga Rusia.

Këto plane – shumë prej të cilave po marrin mbështetje financiare dhe politike nga BE dhe SHBA – nëse zbatohen, do të pengojnë tranzicionin e rajonit drejt burimeve të rinovueshme, ndërkohë që përkeqësojnë rreziqet ekonomike dhe të sigurisë, përfshirë ato që përfshijnë Rusinë.

Qeveritë e Ballkanit Perëndimor nuk kanë mësuar shumë nga viti i kaluar, në të cilin varësia e BE-së nga importet e lëndëve djegëse fosile, kryesisht gazi, u bë burimi kryesor i paqëndrueshmërisë, me pasoja globale. Por nuk janë të vetmet.

Ndërkohë që ende nuk është parë se sa e suksesshme është BE në heqjen e gazit rus, udhëheqësit e saj po i eksportojnë gabimet e saj në një rajon që në vitin 2021 konsumoi vetëm katër për qind gaz sa Gjermania dhe nuk është aq i varur sa BE-ja nga atë.

Presidentja e Komisionit të BE-së Ursula von der Leyen, komisioneri i energjisë Kadri Simson dhe komisioneri i zgjerimit Olivér Várhelyi takohen rregullisht me regjimin e Azerbajxhanit për të nxitur rritjen e furnizimeve me gaz në BE dhe Ballkanin Perëndimor.

Dhe Banka Evropiane e Investimeve dhe Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim duket se do të financojnë interkoneksionin e gazit Greqi-Maqedonia e Veriut, i cili – pavarësisht pretendimeve për diversifikim – në fakt do të zgjeronte shumë importet e gazit të Maqedonisë së Veriut.

Konsumi i gazit në Ballkanin Perëndimor është nën katër miliardë metra kub në vit, kryesisht i lidhur me ngrohjen dhe industrinë, me Serbinë që përbën rreth 60 për qind të tij, ndërsa një pjesë e madhe e rajonit – Shqipëria, Mali i Zi dhe Kosova – aktualisht nuk është as e lidhur me rrjetin ndërkombëtar të gazit.

Sipas një studimi të ri nga Global Energy Monitor dhe Bankwatch, projektet e shpallura të gazit kapin vlerën e më shumë se 3.5 miliardë euro dhe përfshijnë dy terminalet e para të importit të LNG të rajonit në Mal të Zi dhe Shqipëri, si dhe një flotë termocentralesh të rinj me gaz që do të rrisnin varësisë e rajonit nga gazi për energji elektrike.

Infrastruktura e gazit në shumicën e rasteve do të duhej të ndërtohej nga e para, gjë që do të kushtonte dhe do të kërkonte vite, duke mbyllur kështu rajonin për dekadat e ardhshme. Kjo i shmang burimet nga investimi në efiçencën e energjisë dhe burimet e rinovueshme të qëndrueshme.

Dielli dhe era vonojnë

Zhvillimi i prapambetur i rajonit nga dielli dhe era deri tani tregon se nuk është realiste të pritet që vendet të bëjnë një tjetër tranzicion nga gazi drejt burimeve të rinovueshme deri në vitin 2050. Buxhetet e varfëruara të këtyre vendeve dhe mungesa e kapaciteteve rregullatore dhe institucionale nuk do ta lejojnë këtë.

Kërkesa e re për gaz do të rrisë ekspozimin e Ballkanit Perëndimor ndaj çmimeve të paqëndrueshme të gazit. Duke pasur parasysh shkallën e varfërisë energjetike dhe ndjeshmërinë politike të faturave të larta të shërbimeve në rajon, konsumatorët nuk do të jenë të gatshëm ose në gjendje të përballojnë çmimet e larta të gazit. Kjo mund të çojë në asete të bllokuara.

Por edhe nëse përdoret gazi, ka të ngjarë që qeveritë do të duhet ta subvencionojnë atë gjatë periudhave me çmime të larta, duke vënë një tendosje shtesë në buxhetet e kufizuara publike të vendeve. Ata madje mund të kthehen drejt Rusisë, pasi Rusia është e aftë dhe e gatshme, nëse u shërben interesave të saj gjeopolitike, të ofrojë gaz më të lirë se importet e Azerbajxhanit ose LNG-së.

E gjithë kjo ndodh në një kohë kur është e qartë se thjesht nuk ka hapësirë për infrastrukturën e re të gazit fosil.

Raporti i fundit i Panelit Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC) përsërit se nuk ka vend për infrastrukturë të re të karburanteve fosile në nivel global, pasi emetimet e parashikuara të CO2 nga infrastruktura ekzistuese, pa reduktim shtesë, do të na çonin përtej rritjes së temperaturës prej 1.5 C deri në fund të shekullit.

Sipas IPCC, "reduktime të shpejta dhe të thella dhe, në shumicën e rasteve, të menjëhershme të emetimeve të gazeve serrë në të gjithë sektorët këtë dekadë" nevojiten për të kufizuar ngrohjen në 1.5°C. Ndërtimi i gazit në Ballkanin Perëndimor nuk është në përputhje me këtë qëllim, as me angazhimet e vendeve për të arritur zero neto karbon deri në vitin 2050 si pjesë e procesit të anëtarësimit të tyre në BE.

Disa nga gazsjellsat e propozuara shoqërohen me pretendime të pambështetura se ato mund të furnizojnë hidrogjen të rinovueshëm në të ardhmen, pa ofruar asnjë provë mbi burimet e mundshme ose fizibilitetin ekonomik. Përfitimet e efikasitetit të elektrifikimit të drejtpërdrejtë pa fosile - në vend të përdorimit të hidrogjenit - dhe gjasat e ulëta që aq shumë hidrogjen i rinovueshëm do të jetë i disponueshëm në dekadat e ardhshme, e bëjnë këtë pretendim jo bindës.

Në vend që të financojnë krijimin e kërkesës të re kryesisht për gaz në rajon, BE dhe SHBA do të ishin më mirë të dyfishonin tranzicionin energjetik të Ballkanit Perëndimor.

Mënyra më e mirë për të arritur sigurinë energjetike në rajon, që do të thotë disponueshmëri e pandërprerë e burimeve të energjisë me një çmim të përballueshëm, duke e mbajtur Rusinë larg rajonit, nuk është gazi azerbajxhanas, as LNG apo ndonjë gaz tjetër, është një ekonomi me efikasitet energjetik. bazuar në format e qëndrueshme të energjisë së rinovueshme dhe elektrifikimin e sektorëve pa fosile të ngrohjes dhe transportit.

https://euobserver.com/opinion/156984

Nga: GLIGOR RADEČIĆ AND PIPPA GALLOP

Zagreb 8 Maj, 2023