Qeveritë e Ballkanit Perëndimor janë bashkëpunëtorë të gatshëm në abuzimin e Azerbajxhanit me COP29. A do të veprojë BE për të mbrojtur integritetin e klimës?
Konferenca e sivjetme COP29 e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike në Baku nuk dukej kurrë si një përpjekje serioze për të trajtuar emergjencën globale të klimës. Në fund të fundit, nikoqirët e tij planifikojnë të rrisin prodhimin e naftës dhe gazit me një të tretën gjatë dekadës së ardhshme - vështirë si një shenjë e udhëheqjes së klimës.
Pippa Gallop, Zyrtare për Politikat e Energjisë në Evropën Juglindore | 22 nëntor 2024
Industria e karburanteve fosile të Azerbajxhanit përfitoi nga roli i saj edhe para fillimit të konferencës. Kontratat e nënshkruara nga kompania shtetërore e naftës dhe gazit SOCAR në 12 muajt e fundit vlejnë afërsisht tre herë më shumë se kontratat e nënshkruara në periudhën paraardhëse. Një zyrtar i lartë i COP29 madje u filmua fshehurazi duke përdorur rolin e tij për të organizuar një takim për të diskutuar më shumë marrëveshje.
Disa qeveri të Ballkanit Perëndimor janë ndër ato që dëshirojnë të kenë akses në burimet e gazit fosil të Azerbajxhanit. Në vend që të përdorin COP29 për të marrë angazhime të reja për të hequr gradualisht termocentralet e vjetra të qymyrit në rajon dhe për të përshpejtuar tranzicionin e tyre energjetik, ata kanë qenë bashkëpunëtorë të gatshëm për abuzimin e qeverisë së Azerbajxhanit me urgjencën klimatike.
Qeveria shqiptare e ka shfrytëzuar këtë ngjarje për të nënshkruar një memorandum mirëkuptimi me SOCAR-in për ndërtimin e një sistemi të shpërndarjes së gazit në qytetin jugor të Korçës. Një vend i varur kryesisht nga hidrocentralet për energji elektrike, Shqipëria ka të ngjarë të jetë i vetmi vend në Evropë që planifikon të kalojë në lëndët djegëse fosile në vend që të largohet prej tyre.
Presidenti i Serbisë Vuçiç dhe homologu i tij nga Azerbajxhani Aliyev u takuan gjithashtu në COP29 dhe diskutuan ndërtimin e një termocentrali të përbashkët me gaz, duke përfshirë furnizimin me gaz - ose një impiant një gigavat në Nish, qyteti i tretë më i madh i vendit, ose dy nga 350 megavat secili.
Dhe njësia energjetike ESM e Maqedonisë së Veriut dhe SOCAR nënshkruan gjithashtu një memorandum për të hyrë në gazin e Azerbajxhanit, megjithëse detajet e marrëveshjes janë të pakta.
Është e qartë prej vitesh tashmë se nuk mund të ndërtohet më infrastrukturë e karburanteve fosile nëse duam të kemi ndonjë shans për të kufizuar kaosin klimatik në kufijtë e mbijetesës. Nëse dekarbonizimi i të gjithë sektorëve do të ndodhë më së voni deri në vitin 2050, është tepër vonë për të filluar mbylljen e tubacioneve të reja të karburanteve fosile dhe termocentraleve tani.
Dhe gazifikimi në Ballkanin Perëndimor nuk ka kuptim ekonomik apo politik. Rajoni ka varësi më të ulët nga gazi sesa BE-ja. Serbia dhe Maqedonia e Veriut përdorin gaz p.sh. për ngrohje qendrore, por ende jo aq sa vendet e BE-së, ndërsa Bosnja dhe Hercegovina e përdor kryesisht për ngrohjen e Sarajevës. Shqipëria, Mali i Zi dhe Kosova janë pa gaz pasi nuk janë të lidhur me rrjetet ndërkombëtare të gazit, pavarësisht se gazsjellësi Trans-Adriatik kalon nëpër Shqipëri.
Kjo varësi e ulët nga gazi fosil është një avantazh për t'u maksimizuar. Nëse katër vitet e fundit na kanë mësuar diçka, është se varësia nga karburantet e importuara është një gabim. Por ky mësim duket se nuk po kalon për qeveritë e Ballkanit Perëndimor, me përjashtim të Kosovës, e cila me mençuri ka vendosur kundër ndërtimit të një tubacioni të furnizimit me gaz.
Në parim, Komisioni Evropian mund të luajë një rol kyç në parandalimin e më shumë bllokimit të karburanteve fosile, duke u shpjeguar vendimmarrësve në rajon se çfarë kërkon realisht dekarbonizimi më së voni deri në vitin 2050, dhe duke u dhënë shembull.
Problemi është se janë shpenzuar vite duke dërguar mesazhe të përziera. Pavarësisht rritjes së fortë të pompave të erës, diellit dhe nxehtësisë, BE-ja po përpiqet të kapërcejë varësinë e saj ndaj gazit. Është bërë përparim me rënien e konsumit që nga viti 2022, por ai e ka tërhequr Azerbajxhanin për furnizime shtesë, pavarësisht nga historia e tmerrshme e vendit për të drejtat e njeriut.
Fondet e BE-së të kanalizuara përmes Kornizës së Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF) kanë mbështetur efiçencën diellore, të erës dhe të energjisë, por ato kanë financuar gjithashtu studime që inkurajojnë gazifikimin në Shqipëri dhe Kosovë dhe rritjen e përdorimit të gazit në Maqedoninë e Veriut dhe Bosnje-Hercegovinë. Ata gjithashtu kanë financuar ndërtimin e një tubacioni nga Bullgaria në Serbi dhe një të planifikuar nga Greqia në Maqedoninë e Veriut. Edhe tani, pas krizës së fundit të gazit, studimet për një tubacion të ri nga Maqedonia e Veriut në Serbi janë ende në përgatitje me mbështetjen e BE-së.
Komisioni Evropian ka treguar shumë shpesh mbështetje politike për gazin. Ndër të tjera, Komisioneri në largim i Fqinjësisë dhe Zgjerimit, Olivér Várhelyi, e paraqiti atë në Planin Ekonomik dhe të Zgjerimit të BE-së për rajonin si dhe u zotua të ndihmojë Malin e Zi të ndërtojë një terminal të gazit të lëngshëm (LNG).
Kjo ka kushtuar kohë dhe para të konsiderueshme që duhet të ishin shpenzuar për zgjidhje të qëndrueshme të energjisë dhe ngrohjes si izolimi, pompat e nxehtësisë, gjeotermale, diellore dhe erë.
Por me Komisioneren e re të Zgjerimit Marta Kos që do të marrë detyrën së shpejti, është një moment kyç për BE-në që të qartësojë mesazhet e saj ndaj Ballkanit Perëndimor.
Ka pasur shenja shprese, me Rrjetin Trans-Evropian për Rregullimin e Energjisë dhe Lehtën e Re për Reformën dhe Rritjen që përjashtojnë financimin për lëndët djegëse fosile. Por Komisioni duhet të refuzojë pa mëdyshje mbështetjen e mëtejshme për infrastrukturën e gazit në rajon dhe të shtojë mbështetjen e tij për një të ardhme efikase energjetike, 100 për qind të rinovueshme.
