HECet kërcënojnë Parkun Kombëtar të Valbonës (botuar tek Heinrich-Böll-Stiftung)

HECet kërcënojnë Parkun Kombëtar të Valbonës (botuar tek Heinrich-Böll-Stiftung)

Zhvillimi i hidrocentraleve në Ballkan ka fituar shumë tërheqje, me investitorët e huaj që po vërshojnë në të, duke pritur të sigurojnë koncesione për të ndërtuar diga dhe hidrocentrale të vegjël. Pas marrjes së detyrës si Kryeministër në vitin 2013, Edi Rama deklaroi se gjatë gjashtë muajve të parë të tij në detyrë, një ditë nuk kalonte pa investitorë duke bërë kërkesë për të shprehur interesin e tyre për hidrocentral. Dhe kjo mund të shihet shumë mirë në situatën në terren; katër vjet më vonë, këto zhvillime janë gjithnjë e më të zakonshme, duke dhënë leje ndërtimi për koncesione me të kaluara të dyshimta prej qeveridë socialiste, pavarësisht faktit se industria është bërë më pak fitimprurëse, është zhytur në akuzat e korrupsionit, duke sfiduar legjislacionin shqiptar dhe marrëveshjet ndërkombëtare dhe duke vënë në rrezik komunitetet.

Investimet e Hidrocentraleve Shqiptare: Konteksti dhe Konflikti

Mbi 300 projekte hidroenergjitike janë aktualisht në faza të ndryshme të planifikimit dhe zhvillimit në vendin e vogël të Evropës Jugore. Opozita e komuniteteve lokale nuk është asgjë e re brenda këtyre projekteve dhe një studim vlerësimi i kohëve të fundit ka zbuluar pasojat: arrestime, viktima dhe madje një përpjekje për vrasje u zhvillua në Shqipëri midis 2012 dhe 2016, kryesisht si rezultat i zhvillimit të hidrocentraleve të vegjël. Konfliktet zakonisht përfshijnë komunitete lokale të dobëta, që varen nga burimet e ujit për të mbijetuar dhe që gjithashtu duan të shmangin humbjen e peizazhit dhe ndjenjën e hapësirës. Me moszbatimin e e kërkesës ligjore së për konsultimin e publikut me komunitetet e prekura, konfliktet më së shpeshti lindin kur makineritë vihen në një zonë të projektit dhe fillojnë punimet e ndërtimit.

Zhvillimi i Rastit të Valbonës

Parku Kombëtar i Valbonës është një nga rastet më të reja në të cilat ka filluar ndërtimi, ngjashëm me rastet e tjera në Shqipëri, por ku vendasit kanë përdorur jo vetëm protesta, por edhe mekanizma ligjorë për të ndaluar zhvillimin e hidrocentraleve në lumin Valbona. Në janar 2016, Agjencia Kombëtare e Mjedisit konfirmoi se ndërtimi i 14 impianteve ishte planifikuar përgjatë lumit, ndërsa 8 ishin të vendosura brenda vetë Parkut Kombëtar. Por, ndërsa komunitetet lokale i kundërvihen me forcë këtyre zhvillimeve, qeveria dhe sistemi gjyqësor janë mbështetur në zhvilluesit privatë. Lajmet që kanë të bëjnë me fushatën që synon mbajtjen e lumit të egër të Valbonës, janë më së shumti të heshtura dhe të mbyllura, sidomos nga ato kanale që kanë një shtrirje më të gjerë. Sa i përket ligjshmërisë së situatës, nëse këto hidrocentrale dhe diga mund të vazhdojnë të ndërtohen në Luginën e Valbonës është e lidhur drejtpërdrejt me legjislacionin në lidhje me zonat e mbrojtura. Në të kaluarën, ndonëse ligji për zonat e mbrojtura thote se “asnjë aktivitet industrial” nuk lejohet në parqet kombëtare, zhvilluesit argumentuan se HEC-et nuk janë industriale, por “të gjelbërta”. Ky shteg ka qenë i pranishëm në legjislacion deri në Qershor të vitit 2017, kur ligji i ndryshuar deklaronte qartë se ndërtimi i hidrocentraleve nuk lejohet brenda parqeve kombëtare.

Ekonomia e Gjelbër Lokale kundrejt fitimit për një kompani private

Nga një perspektivë socio-ekonomike dhe ekologjike, zona ka potencial të jashtëzakonshëm për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm shumë të nevojshëm përmes bizneseve të eko-turizmit. Lumi Valbona shtrihet në zemër të Parkut Kombëtar dhe të komuniteteve lokale. Banorët në zonë kanë protestuar vazhdimisht kundër ndërtimit të hidrocentraleve dhe pretendojnë se ndërsa zona është e izoluar dhe 79% e popullsisë është e papunë, ata kanë mundësinë për të zhvilluar një ekonomi të gjelbër; si në raste të tjera në të gjithë vendin, lumi i paprekur është një nga burimet e pakta që duhet për të siguruar jetesën e tyre. Zhvillimet e vogla lokale në sektorin e turizmit rajonal, së bashku me një rritje të përgjithshme të turizmit në Shqipëri, kanë rritur ndjeshëm mundësitë që vendasit të jetojnë në këtë mënyrë.

“Populli i Valbonës, nuk di se qekur, nuk ka patur asnjë mënyrë për të fituar para. Fitimi nga turizmi është vendimtar këtu, pasi prej tij mund të gjejnë një mënyrë për të ushqyer fëmijët dhe familjet e tyre, për të jetuar dhe për të ecur përpara. Nuk ka asnjë mënyrë tjetër për të fituar para këtu, ndërsa hidrocentrali nuk po punëson askënd. Askush nga Valbona nuk po punon atje, vetëm ndonjë roje nate. Mbi 30 familje në Valbona, dhe vetëm një person është i punësuar. Turistët vijnë këtu për Valbonën, për Valbonën, si e bëri Perëndia.

Kërkimi për drejtësi

Qeveria dhe i gjithë sistemi shqiptar i drejtësisë deri më tani kanë refuzuar të përmbushin kërkesat e komunitetit lokal. Koncesionet për punën ndërtimore në lumë u dhanë që në vitin 2009 nga Partia Demokratike. Megjithatë, përpara se të vinte në pushtet, qeveria aktuale premtoi të ndalonte të gjitha zhvillimet e tilla brenda parqeve kombëtare të Shqipërisë. Legjislacioni ekzistues që teorikisht mbron parqet kombëtare, sqaron se të gjitha aktivitetet e lejuara në park duhet të ruajnë ekologjinë dhe biodiversitetin e saj.

Prandaj, ndërtimi i një hidrocentrali do të shkelte ligjin, pasi ai ndikon fuqishëm në lumin, ekosistemet e bankës së lumit dhe më gjerë, duke marrë parasysh numrin e shpërthimeve që zona ka qenë objekt i procesit të ndërtimit. Për fat të keq, si në shumë raste të tjera, jo vetëm që premtimet zgjedhore ishin të thyera, por parregullsi ligjore vazhduan të ndodhin në kontekstin e Luginës së Valbonës.
‘Dokumentacioni për zhvillim u miratua sikur 20 njerëz ishin në favor. Në fakt, disa nga këta njerëz nuk ishin gjallë në atë kohë; ata përdorën firma të falsifikuara. Në të vërtetë, 95% e banorëve të Dragobisë dhe pjesës tjetër të luginës janë kundër Hidrocenralit, pasi do shkatërronte tërë luginën. Nga një Park Kombëtar, siç u deklarua nga qeveria në vitin 1996, do të shkatërrohej dhe nuk do të ishte më një zonë turistike, por një zonë industriale. I lutem qeverië: drejtësi. Vendosni sa më shpejtë që mundeni për të mbrojtur luginën e Valbonës. Kur ndikon tek lumi, ke ndikuar në zemrën e luginës. Nëse e hiqni ujin, kjo bukuri e rrallë nuk mund të ekzistojë. Nuk është vetëm interesi i këtij komuniteti të ndalojë zhvillimin e HEC, por edhe të florës dhe faunës që do të humbiste me largimin e lumit. Për këtë arsye, lugina duhet të mbrohet.

Komunitetet lokale dhe një OJQ lokale pastaj kanë paditur qeverinë, pikërisht: Ministrinë e Ekonomisë dhe Industrisë, Ministrinë e Mjedisit, Agjencinë Kombëtare e Mjedisit, Këshillin Kombëtar të Territorit, Agjencinë e Zhvillimit të Territorit dhe Këshilli i Basenit të Drinit e Bunës. Ata akuzuan autoritetet për mosrespektimin e ligjit për zonat e mbrojtura dhe për lejimin e një projekti të rëndësishëm ndërtimi, si dhe për miratimin e lejes mjedisore në mungesë të konsultimeve me publikun, që nuk është vetëm shkelje e ligjit kushtetues, por edhe në kundërshtim me Konventën e Aarhusit, e ratifikuar nga shteti shqiptar në vitin 2000. Megjithatë, pas 5 muajsh dhe 14 seancave gjyqësore, gjykata mohoi padinë e paraqitur nga banorët dhe e hodhi poshtë çështjen. Mbrojtja kryesisht nuk u krye nga vetë qeveria, që isht e paditur, por nga avokatët e kompanisë që u janë dhënë koncesionet, të cilët kërkuan të përfshiheshin në padi dhe më pas morën rolin udhëheqës në seancat gjyqësore.

Protestat pasuan Vendimin e Gjykatës

Më 10 dhe 11 Nëntor, aktivistë nga Valbona dhe anembanë vendit organizuan dy ditë protesta në përgjigje të vendimit të gjykatës, me ngjarje që ndodhën në rrethin e Tropojës, ku ndodhet Valbona, si dhe në vendin e ndërtimit. Pavarësisht pranisë së medias, situata nuk u raportua dhe njerëzit kuptuan se një ndërprerje mediatike ishte vendosur kur lidhjet për një artikull që u botuan fillimisht u hoqën brenda 24 orëve. Mbulimi që iu dha aktivistëve ishte kryesisht nga jashtë, me raportim të medias sociale vetëm brenda Shqipërisë. Megjithatë, për aktivistët që kërkojnë të mbrojnë lumin Valbona nga hidrocentralet, protestat e para në Tropojë ishin vetëm fillimi i një fushate që synonte rritjen e ndërgjegjësimit dhe marrjen e mbështetjes për kauzën.

Të shtunën më 18 nëntor, një tjetër protestë u realizua, organizuar nga aktivistët e mjedisit, këtë herë në kryeqytetin e Tiranës. Përkundër organizimit në vetëm 3 ditë, rreth 200 njerëz morën pjesë në protestë, e cila kishte për qëllim ngritjen e vetëdijes dhe nxitjen për më shumë shikueshmëri të rastit të Valbonës. Banorët në Valbonë kane udhëtuar për më shumë se 10 orë për të dëgjuar zërat e tyre dhe për të vazhduar lutjen për rastin e tyre. Gjatë protestës, qeveria nuk dha përgjigje. Pavarësisht nga prania e më shumë mediave, vetëm rreth 3–4 TV të lajmeve raportuan për situatën dhe asnjë nga mediat kryesore nuk përmendi asnjë lajm për protestën dy orëshe. Në mungesë të mbulimit mediatik, shumë aktivistë janë drejtuar në platformat e mediave sociale për të rritur ndërgjegjësimin e situatës në Valbona, duke ndarë hashtag #mosmaprekvalbonen (mos prekni Valbona).

Aktivistët i konsiderojnë këto veprime jo vetëm si një mjet për të ndalur shkatërrimin e një projekti, në këtë rast, në Valbona, por edhe si një luftë për demokracinë, të drejtat e njeriut, të drejtat e mjedisit dhe respektin për sundimin e ligjit, të gjitha këto duke u shpërfillur aktualisht në procesin e zhvillimit të hidrocentraleve në Shqipëri.

Aktualisht punimet e ndërtimit në Parkun Kombëtar të Valbonës po vazhdojnë dhe po rriten. Aktivistët po përpiqen të ndalojnë zhvillimin e hidrocentraleve përpara se të devijohen nga lumi dhe para se të ndërtohen kulla të çelikut për të mbajtur kabllot e tensionit të lartë, duke dëmtuar më shumë se 20 km nga lugina përtej pikës së kthimit. Kjo e lë fushatën me vetëm një periudhë të shkurtër kohore për të vepruar dhe ndaluar procesin, ndoshta në të mirë disa muaj. Më 20 nëntor, është paraqitur ankimim në gjykatën e Apelit, ndërsa paditë plotësuese dhe akuzat penale do të depozitohen, gjithashtu.

Megjithatë, vonesat mund të çojnë në pasoja të rënda, duke ndikuar jo vetëm në qëndrueshmërinë mjedisore të rajonit, por edhe në dinjitetin dhe gjendjen sociale dhe ekonomike të bashkësisë lokale. Një protestë e re për Valbona është duke u planifikuar për 2 dhjetor 2017, kur edhe një herë shqiptarët do të shtyjnë përpara interesin publik, të drejtën për rekurs ligjor dhe mbrojtjen e trashëgimisë natyrore dhe mjetet e jetesës së njerëzve që banojnë në Alpet Veriore Shqiptare .

Autor: Adelina Stuparu

Marre nga: Heinrich-Böll-Stiftung

https://ba.boell.org/bs/2017/11/27/hidroelektrane-prijete-nacionalnom-parku-valbona